Zakrzepica żył głębokich jest chorobą niebezpieczną i potencjalnie śmiertelną. Jej bezpośrednim następstwem może być między innymi zatorowość płucna. Razem te jednostki chorobowe znane są jako żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (ŻchZZ).
Czym jest zakrzepica żył głębokich i gdzie występuje?
Zakrzepica żył głębokich powstaje w układzie żylnym, a dokładniej w układzie żył głębokich. Zakrzepy (grudki skrzepniętej krwi) te prowadzą do zablokowania prawidłowego przepływu krwi, co prowadzi do szeregu powikłań. Jednym z najgroźniejszych jest zator płucny.
Najczęściej występują zakrzepice nóg, choć mogą wystąpić w innych lokalizacjach. Zakrzepice najczęściej dotyczą dystalnych części ciała takich jak kończyny, ponieważ krew płynie tam wolniej i są z tego powodu lepsze warunki do tworzenia zakrzepu. Jednak najczęściej mamy do czynienia z zakrzepicą kończyn dolnych.
W przypadku tej choroby duże znaczenie ma odpowiednia profilaktyka i badania kontrolne, gdyż początkowo zakrzepica w nodze może rozwijać się całkiem niezauważenie. Są grupy pacjentów bardziej narażone na zachorowanie. O skali tej choroby niech świadczy fakt, że w samych Stanach Zjednoczonych każdego roku diagnozuje się około 200 000 nowych przypadków, a w Polsce od 50 do 80 tysięcy.
Jakie są przyczyny zakrzepicy kończyn dolnych?
Niemiecki patolog Rudolf Virchow określił trzy podstawowe przyczyny powstawania zakrzepicy żylnej. Mimo, że było to w roku 1856, to kryteria te nie zmieniły się do dzisiaj, nosząc miano triady Virchowa:
- zwolnienie przepływu krwi,
- uszkodzenie ściany naczynia krwionośnego,
- zaburzenie równowagi między czynnikami prozakrzepowymi a przeciwzakrzepowymi.
Pierwszy czynnik może wystąpić w przypadku długiego unieruchomienia kończyny, na przykład po wypadku, albo przy długiej podróży samolotem bez możliwości poruszania się, lub gdy występuje długotrwały ucisk na żyłę. W drugim przypadku każde złamanie kończyny może powodować jednoczesne uszkodzenie naczynia krwionośnego i w miejscu tego uszkodzenia może wytworzyć się zakrzep. W ostatnim przypadku mamy do czynienia z chorobami wrodzonymi lub nabytymi, gdzie z jakiegoś powodu w żyle przewagę osiągają czynniki prozakrzepowe (mowa tu o trombofiliach wrodzonych lub nabytych). W zdrowym układzie żylnym czynniki prozakrzepowe uaktywniają się na wypadek krwawienia – aktywowanie ich w zdrowym naczyniu może być przyczyną zakrzepicy żył kończyn dolnych lub rzadziej górnych.
Jednak istnieją również czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania. Należą do nich BMI powyżej 30 kg/m2, wiek powyżej 40 roku życia, przebyta wcześniej żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (ŻChZZ), złamania kończyn czy miednicy, operacje (zwłaszcza w okolicy kończyn), długotrwałe unieruchomienie kończyny, niewydolność serca, niewydolność oddechowa, ucisk na naczynia żylne, nowotwory złośliwe, ŻChZZ w rodzinie, ciąża, stosowanie antykoncepcji hormonalnej, palenie papierosów, choroby autoimmunologiczne czy zespół tarczycowy.
Jakie są objawy zakrzepicy żył głębokich?
Zakrzepica może w początkowej fazie rozwijać się całkiem niezauważenie. Ponadto pierwsze symptomy mogą być całkiem mylące, co dodatkowo utrudnia skuteczne rozpoznanie tej choroby. Wczesnym objawem zakrzepicy nóg jest obrzęk i towarzyszący temu ból w czasie chodzenia. Dochodzi także do ocieplenia kończyny (pojawia się stan podgorączkowy lub gorączka). Jeśli objawy zakrzepicy nóg utrzymują się dłuższy czas może dojść do niedotlenienia tkanek, a w konsekwencji do martwicy. Grozi to niestety amputacją kończyny.
W konsekwencji może dojść także do nieprawidłowej pracy serca, co jest spowodowane zaburzeniami w przepływie krwi. Powstała skrzeplina może się także oderwać i popłynąć dalej, na przykład do mózgu. Jeśli trafi na mniejsze naczynie krwionośne i je zablokuje całkowicie może to doprowadzić do udaru mózgu.
Objawy zakrzepu w nodze, które powinny nas zaniepokoić to obrzęk kończyny, blada, sina lub zaczerwieniona skóra, tkliwość żyły przy dotykaniu i zmiana jej struktury na mniej elastyczną.
Jakie badania wykonuje się na zakrzepicę?
By prawidłowo zdiagnozować zakrzepicę żylną lekarz musi być bardzo doświadczony i wyczulony na niewielkie nawet symptomy. Zakrzepica bardzo często przebiega w sposób skąpoobjawowy lub charakteryzuje się nietypowymi objawami. Szczegółowy wywiad jest bardzo ważny i jeśli lekarz zauważy coś niepokojącego, może zlecić podstawowe badania na zakrzepicę.
Bardzo ważne jest oznaczenie tak zwanych d-dimerów we krwi (są to białka, których podwyższone stężenie sugeruje o nasilonych procesach powstawania i fibrynolizy zakrzepów). Oznaczenie d-dimerów można wykonać samodzielnie w laboratorium, a koszt badania wynosi ok 50 złotych. Ponadto lekarz powinien zlecić pełną morfologię krwi z oznaczeniem eGFR, APTT, czasu protrombinowego oraz stężenia fibrynogenu. Posiadając aparat USG można także wykonać ultrasonograficzny test uciskowy. Innym badaniem, które może pokazać kondycję praktycznie wszystkich naczyń krwionośnych w naszym organizmie jest angio-TK. Niestety jest to badanie inwazyjne i wiąże się między innymi z podaniem specjalnego środka kontrastowego.
Jak wygląda leczenie zakrzepicy żył głębokich?
Jak leczyć zakrzepicę nóg? Lekarze mają specjalne schematy podawania leczenia w zależności od stanu klinicznego pacjenta i jego chorób towarzyszących. Zasadniczo leczenie objawowej i bezobjawowej zakrzepicy żył głębokich jest takie samo i sprowadza się do podania leków przeciwzakrzepowych. Jeśli nie ma przeciwwskazań do leczenia przeciwzakrzepowego to stosuje się leczenie heparyną drobnocząsteczkową lub heparyną niefrakcjonowaną, fondaparunyksem lub doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi niebędącymi antagonistami witaminy K (dabigatran, riwaroksaban, apiksaban).
W celu szybkiego rozpuszczenia skrzepliny stosuje się leczenie trombolityczne (jednak nie zawsze jest to możliwe). W niektórych przypadkach stosuje się starszego typu, doustne leki będące antagonistami witaminy K, czyli warfarynę lub acenokumarol. Witamina K odpowiada za proces krzepnięcia krwi, więc zablokowanie jej działania jest istotnym mechanizmem działania przeciwzakrzepowego. Leczenie zakrzepicy w nodze można przeprowadzić także metodami inwazyjnymi montując specjalny filtr w żyle głównej lub stosując zabieg zwany trombektomią, gdzie skrzeplinę usuwa się za pomocą specjalnego cewnika. Jednak zabiegi te można wykonać tylko w określonych przypadkach klinicznych.
Gdy stan chorego jest stabilny, lekarz może prowadzić leczenie zakrzepicy kończyn dolnych w warunkach domowych. Jego parametry życiowe, stan kliniczny muszą być jednak w normie, a sam chory musi mieć zapewnioną opiekę przez wykwalifikowaną pielęgniarkę lub lekarza, oraz posiadać małe ryzyko krwawienia. Podstawą jest wtedy leczenie przeciwzakrzepowe wcześniej wspomnianymi lekami oraz pomocniczo tak zwana kompresjoterapia, czyli leczenie uciskowe bandażami lub specjalnymi podkolanówkami. Jednak konkretny rodzaj i stopień ucisku też musi być odpowiednio dobrany.
Jakie są powikłania nieleczonej zakrzepicy żył głębokich?
Nieleczona zakrzepica grozi poważnymi powikłaniami zdrowotnymi, ze śmiercią włącznie. Powstały zakrzep w kończynach może w pewnym momencie się oderwać i powędrować wyżej w kierunku serca, płuc a nawet mózgu. Gdy trafi na mniejsze naczynie krwionośne może je całkowicie zatamować doprowadzając do poważnych konsekwencji. Jednym z najczęstszych powikłań zakrzepicy żył głębokich jest zator płucny, zespół pozakrzepowy (prowadzi do bólu nóg, obrzęku, zmian skórnych a nawet parestezji w obrębie kończyny), a także żylaki kończyn dolnych. Bardzo często powikłaniom tym towarzyszą bolesne skurcze mięśni. Zakrzepica żył głębokich jest chorobą wyleczalną, ale musi być szybko i prawidłowo zdiagnozowana, a leczenie dobrze dobrane do stanu klinicznego pacjenta.
Jak zapobiegać zakrzepicy żylnej? Domowe sposoby.
Jak zapobiec zakrzepicy? Niestety nie jest to takie łatwe, jednak są pewne czynności, które możemy wdrożyć by zmniejszyć ryzyko zachorowania. Oczywiste jest, że trzeba się ciągle regularnie badać i przyjmować zalecone przez lekarza leki. Dodatkowo w zapobieganiu zakrzepicy na pewno pomoże zdrowy tryb życia- jest to szczególnie istotne dla ludzi, którzy mają pracę w jednym miejscu i nie mogą zmieniać co chwilę pozycji ciała. Dobrym rozwiązaniem jest regularna jazda na rowerze albo pływanie. Gdy stoimy lub siedzimy przez dłuższy czas nieruchomo, warto rozprostować nogi i trochę nimi poruszać. Napinanie mięśni nóg, ruszanie palcami i tym podobne ruchy wykonywane raz na jakiś czas powinny wystarczyć. W domu zaś można częściej leżeć z nogami uniesionymi powyżej serca żeby je trochę odciążyć.
Palenie tytoniu jest bardzo silnym czynnikiem prozakrzepowym, dlatego należałoby z niego zrezygnować całkowicie. Dieta jest również istotna. Należy ograniczyć spożycie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego i prostych cukrów na rzecz warzyw i owoców. Ważne jest odpowiednie nawodnienie i picie przynajmniej 2 litrów wody dziennie. W przypadku osób otyłych przydatne byłoby zrzucenie nadmiarowych kilogramów.
Czytaj również:
Ból mięśni nóg - przy chodzeniu, po treningu. Co robić? - Recepta.pl
Chromanie przestankowe – czym jest i jakie daje objawy? - Recepta.pl
Zakrzepica żył głębokich - objawy, leczenie, dieta (medme.pl)
Zakrzepica żyły wrotnej i wątrobowych - objawy, leczenie (medme.pl)
Bibliografia:
- Gutknecht, G. Łuszczyńska-Nitka, J. Siebert; Forum Medycyny Rodzinnej; 2007; tom 1; nr 2; 115-123
- Windyga; Leczenie wstępne i wtórna profilaktyka zakrzepicy żył głębokich; Hematologia; 2010; 1; 119-125
- Kozera, E. Miszkowska, L. Bieniaszewski, W.M. Nyka; Zakrzepica żył głębokich u chorych na udar mózgu; Neurochir Pol.; 2007; 41 (3); 251-258
- Jastrzębska, I. Bałszan-Kowalska, A. Ciechanowicz, A. Bińczak-Kuleta, A. Falkowski, K. Chełstowski; Oporność na aktywowane białko C, mutacja Leiden oraz białka antykoagulacyjne i stężenie fibrynogenu u osób z zakrzepicą żył głębokich kończyn dolnych; Pol Arch Med Wewn.; 2003; 109 (6); 579-588
Imię i nazwisko autora: