Objawy odwodnienia najszybciej pojawiają się u niemowląt i małych dzieci. Infekcje wirusowe i bakteryjne, którym towarzyszy gorączka, a często także wymioty i biegunka są przyczyną bardzo szybkiej utraty płynów. Odwonienie u dzieci często jest przyczyną hospitalizacji. Drugą grupą najbardziej narażoną na ryzyko odwodnienia są osoby starsze.
Jakie jest zapotrzebowanie na wodę i od czego zależy?
Przyjmuje się, że człowiek dorosły powinien dostarczać organizmowi od 20 do 30 ml wody na kilogram masy ciała na dobę. Oznacza to, że dorosły mężczyzna o wadze 80 kg powinien wypić 2,4 l wody. Wyliczenia te nie obejmują szczególnych czynników powodujących wzmożone zapotrzebowanie na płyny. Niewątpliwie jest to wiek, masa ciała, ogólny stan zdrowia i choroby ogólnoustrojowe.
Ważne są warunki atmosferyczne i strefa klimatyczna w której przebywamy, temperatura otoczenia i wilgotność. Na zapotrzebowanie na płyny wpływa też aktywność fizyczna i rodzaj wykonywanej pracy. Większy wysiłek w gorące dni będzie generował większe zapotrzebowanie.
Pod uwagę należy wziąć także choroby i przyjmowane leki. Schorzeniami, które wymagają większego przyjmowania wody są między innymi: cukrzyca, moczówka prosta, kamica nerkowa, nadczynność tarczycy. Biegunki i wymioty zwiększają zapotrzebowanie na płyny. Niektóre leki, takie jak diuretyki (leki moczopędne), mogą zwiększać wydalanie wody z organizmu, co wymaga większej jej podaży. Przy niesprzyjających warunkach zwiększa się ryzyko wystąpienia odwodnienia.
Wpływ na zapotrzebowanie ma także dieta. Słone potrawy będą wymagały podania dodatkowej ilości płynów. Czytaj więcej: Woda na zdrowie - którą wybrać?
Jakie są rodzaje odwodnienia?
Z medycznego punktu widzenia odwodnienie to stan chorobowy powodowany utratą wody i elektrolitów przez organizm. Elektrolity są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania, dlatego konsekwencją odwodnienia często jest zachwianie równowagi wodno-elektrolitowej. W jej przebiegu dochodzi do nieprawidłowego stężenia elektrolitów (sodu, potasu, wapnia) lub objętości płynów w organizmie, co może prowadzić do zaburzeń funkcjonowania komórek i narządów.
Wyróżniamy trzy rodzaje odwodnienia:
· Izotoniczne (izoosmolarne) – mówimy o nim, gdy elektrolity i woda są tracone w tej samej ilości. Może być spowodowane np. dużą utratą krwi i objawiać się przyspieszeniem akcji serca, obniżeniem ciśnienia tętniczego oraz skąpomoczem.
· Hipertoniczne (hiperosmolarne) – rozwija się, gdy organizm traci więcej wody niż sodu i zwykle jest wynikiem ciężkiego pocenia się lub biegunki.
· Hipotoniczne (hipoosmolarne) – jest diagnozowane, gdy w organizmie doszło do większej utraty elektrolitów niż wody, np. podczas wymiotów, biegunki czy intensywnego pocenia się. O tym, że mamy do czynienia z tego typu odwodnieniem, świadczy pojawienie się obrzęków, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, nudności, wymioty, osłabienie.
Odwodnienie u dziecka – dlaczego jest groźne?
Dzieci stanowią grupę, która najszybciej ulega odwodnieniu, dzieje się tak zwłaszcza wśród najmłodszych – noworodków i maluchów do ukończenia 3 roku życia. Ma to związek z faktem, że choroby, którym towarzyszy wysoka gorączka (często także wymioty i biegunki) u najmłodszych pacjentów mają często piorunujący przebieg. Objawy utraty płynów pojawiają się bardzo szybko, narastają w ciągu kilku godzin.
Dodatkowo małe dzieci często odmawiają przyjmowania mleka, wody, naparów. Wysoka gorączka, którą trudno zbić sprawia, że maluchy nie współpracują z rodzicami. Mają też z racji wieku ograniczoną zdolność do oceny sytuacji.
Nasilające się gorączka, wymioty i biegunki w przebiegu chorób infekcyjnych i zatruć powodują błyskawiczne pojawienie się objawów odwodnienia organizmu. Nasilają się tak szybko, że stan zdrowia pogarsza się w błyskawicznym tempie. Wówczas niezbędne jest przyjęcie do szpitala nawadnianie dożylne, podaż elektrolitów połączona z farmakoterapią zależną od przyczyny powodującej odwodnienie.
Jakie są przyczyny i objawy odwodnienia u dziecka?
Najczęstszą przyczyną odwodnienia u dzieci są zakażenia wirusowe, potocznie określane jako grypa żołądkowa lub grypa jelitowa. Infekcje te wywoływane są między innymi przez rotawirusy. Istnieje jednak więcej patogenów odpowiedzialnych za rozwój biegunek u najmłodszych. Utracie płynów sprzyja też wysoka gorączka towarzysząca zakażeniom bakteryjnym (wirusowe zwykle powodują umiarkowany wzrost temperatury).
Zagrożeniem dla dzieci są też wymioty towarzyszące nie tylko zakażeniom układu pokarmowego, ale także zatruciom. Do utraty płynów prowadzi też nadmierne pocenie się w gorące dni.
Objawy odwodnienia u dziecka to:
· gorsze samopoczucie, osłabienie, ospałość, zmniejszona chęć do zabawy, zwłaszcza, gdy dodatkowo pojawia się gorączka i inne objawy towarzyszące infekcjom,
· zmniejszone wydalanie moczu, co widoczne jest na pieluchach – są mniej nasączone i rzadziej wymagają zmiany, dzieci odpieluchowane oddają mocz rzadziej, jest on ciemniejszy i gęstszy,
· brak wydzielania łez podczas płaczu, przesuszone spojówki,
· przesuszenie błon śluzowych jamy ustnej i suche usta,
· sucha skóra – staje się mniej elastyczna,
· pogorszony kontakt, omdlenia, utrata przytomności – w ciężkich przypadkach odwodnienia, które zagraża życiu.
Odwodnienie u dorosłych i osób starszych – jakie są przyczyny?
Na ryzyko rozwoju odwodniania narażone są także osoby starsze. Część seniorów cierpiących na schorzenia psychiczne, neurodegeneracyjne, problemy z pamięcią zmniejsza podaż płynów, odmawia przyjmowania posiłków lub źle się odżywia. Gorsza ocena sytuacji i zagrożeń sprawia, że seniorzy mniej piją. Wraz z fizjologicznymi procesami starzenia się organizmu zwiększa to ryzyko pojawiania się objawów odwodnienia organizmu. Seniorzy wykazują ponadto zmniejszoną zdolność do regulacji temperatury ciała i większą podatność na choroby.
Część ciężkich chorób ogólnoustrojowych, przewlekłych powoduje, że ryzyko utraty płynów i pojawienia się oznak odwodnienia wzrasta. Są to między innymi:
· kamica nerkowa i zakażenia układu moczowego – często wywołują dolegliwości bólowe podczas oddawania moczu, a przez to zmniejsza się spożycie płynów,
· cukrzyca – zarówno typach 1, 2 i 3 wysoki poziom glukozy we krwi powoduje nadmierną filtrację przez nerki, co prowadzi do częstszego oddawania moczu,
· nowotwory – mogą powodować nudności, wymioty, biegunkę lub zmniejszone spożycie płynów,
· choroby układu pokarmowego jak refluks, wrzody żołądka mogą prowadzić do nudności, wymiotów, biegunki,
· schorzenia endokrynne – moczówka prosta, choroba Addisona, zespół Conna i nadczynność tarczycy.
Jakie są oznaki odwodnienia u osób starszych?
Dynamika pojawiania się objawów odwodnienia u dorosłych i seniorów jest mniejsza niż u dzieci. Oznaki nie narastają tak szybko i w bardzo krótkim czasie nie powodują zazwyczaj zagrożenia dla zdrowia i życia.
Już przy niewielkim odwodnieniu, gdy utrata płynu wynosi od trzech do pięciu procent masy ciała, pojawiają się pierwsze objawy odwodnienia. Są to: suchość śluzówek jamy ustnej, mniejsze wydalanie moczu wraz ze zmianą jego gęstości i koloru.
Typowe objawy odwodnienia u dorosłych i osób starszych to:
· pojawienie się osłabienia i apatii,
· gorsza koncentracja – nietypowy objaw odwodnienia,
· rzadsza mikcja ze mniejszą ilością wydalania moczu,
· sucha skóra – (możliwy do przeprowadzenia test o nazwie skin turgor test – polega na przytrzymaniu fałdu skóry (zwykle na grzbiecie dłoni) przy pomocy kciuka i palca wskazującego, jeżeli fałd ten powraca z opóźnieniem do swojego pierwotnego położenia, wówczas możemy mieć do czynienia z odwodnieniem),
· suchość czerwieni wargowej, w jamie ustnej i w gardle, trudności z przełykaniem,
· zmniejszenie nawilżenia oczu,
· bóle głowy,
· zapadnięte oczodoły, bardziej wklęsłe, zmniejszone napięcie gałek ocznych,
· zwiększenie częstości akcji serca (tachykardia),
· zmniejszenie ciśnienia tętniczego krwi,
· brak produkcji łez,
· problemy z koncentracją, dezorientacja.
Jak leczyć pierwsze objawy odwodnienia u małych dzieci?
W przypadku niemowląt i najmniejszych dzieci konieczne jest podejmowanie wielokrotnych prób pojenia letnią wodą przy pomocy butelki ze smoczkiem lub kubka treningowego. W przypadku gorączki i wymiotów jest to bardzo trudne. Pogorszenie stanu dziecka może nastąpić szybko i wówczas niezbędne jest szybkie zgłoszenie się do szpitala
Dzieci po 6 miesiącu życia mogą dodatkowo przyjmować elektrolity. Środek dostępny jest w saszetkach i służy do rozpuszczenia w wodzie. Jest produktem nawadniającym o zmniejszonej osmolarności przeznaczonym do leczenia dietetycznego w stanach odwodnienia organizmu podczas biegunki i wymiotów.
Należy unikać słodkich napojów, które jeszcze bardziej wzmagają pragnienie. Konieczne jest ciągłe monitorowanie stanu ogólnego.
Co stosować na odwodnienie u osób starszych?
Pierwszym krokiem w leczeniu odwodnienia u osób starszych jest zapewnienie odpowiedniego nawodnienia poprzez podawanie płynów doustnie. Można stosować płyny elektrolitowe, wodę niegazowaną. Dieta powinna być oparta o produkty zawierające jak najmniejszą ilość soli. Sprawdzą się posiłki płynne, głównie zupy.
Stosowanie dobrych płynów nawadniających może ustrzec przed hospitalizacją. W przypadku umiarkowanego lub ciężkiego odwodnienia, lekarz może zalecić stosowanie specjalnych płynów do nawadniania doustnego, które zawierają odpowiednie proporcje elektrolitów (takich jak sód, potas i glukoza), aby zrównoważyć straty elektrolitów. Należy unikać płynów mogących prowadzić do dalszego odwodnienia, takich jak alkohol, kawa (jest moczopędna), a także wysuszających śluzówki (mocna herbata).
Konieczne jest leczenie chorób współtowarzyszących i ścisłe monitorowanie stanu zdrowia.
Czytaj również: